چالش امتحانات و آموزش آنلاین در گفت‌وگو با فرهنگیان نمونه منطقه
انگیزه و اعتماد به نفس ایجاد کنیم
معلمان و مدیران نمونه استانی تهران می‌گویند کرونا و خانه‌نشینی و محدودیت‌ها باعث بلاتکلیفی و سردرگمی دانش‌آموزان و استرس و اضطراب به‌ویژه برای امتحانات پایان سال شده است
بهاره خسروی
زنگ امتحانات پایان سال تحصیلی برای دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوره اول و دوم نواخته شد.
هر چند تجربه آموزش آنلاین در سیستم آموزشی ما حسابی پرماجرا و پر از حواشی بود، اما با همه این اوصاف به ایستگاه پایانی درس و مدرسه و زمان محک زدن دانش‌آموزان رسیده است.
یکی از موضوعاتی که این روزها دغدغه بیشتر کادر آموزشی، خانواده‌ها و دانش‌آموزان قلمداد می‌شود، اضطراب و نگرانی آنها بابت امتحانات پایان سال تحصیلی است. بسیاری از دانش‌آموزان با توجه به نارسایی‌های تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز آموزش‌های آنلاین، مانند آنتن‌دهی مناسب اینترنت، تأمین گوشی همراه و تبلت که برای اولیای مدرسه و خانه پر ماجرا بود، دچار نوعی پریشانی و استرس رفتاری برای شرکت در امتحانات شده‌اند که می‌تواند بر نتیجه امتحانات اثرگذار باشد و تبعاتی مانند افت تحصیلی، افسردگی و پرخاشگری را همراه داشته باشد.
به روزهای پایانی دومین اردیبهشت کرونایی و روزهای تعطیلی مدارس و امتحانات پایان سال تحصیلی رسیدیم.
هرچند مدارس امسال برای نخستین بار بازگشایی بدون حضور دانش‌آموزان را به‌صورت جدی تجربه کردند و دانش‌آموزان هم حضور در کلاس درس را از خانه و گاهی حتی در کنار اعضای خانواده چشیدند. در واقع، باید گفت مدارس باز نشده، تعطیل شدند. شاید این سؤال هم در گوشه ذهن بعضی‌ها باشد که وقتی همه چیز غیرحضوری و مجازی باشد، دغدغه و اضطراب معنایی ندارد؟ یا فعالیت کادر آموزشی چگونه و تا چه اندازه است؟ اما واقعیت این است که مجازی شدن به منزله تعطیلی کار آموزش در طول سال گذشته نبوده است.
بسیاری از مدیران و معلمان سعی کردند با ابداع روش‌های نوین و برقراری ارتباط دوسویه با دانش‌آموزان و اولیای آنها برای دانش‌آموزان انگیزه‌های لازم تحصیل و جدی گرفتن آموزش‌های مجازی را فراهم کنند و کیفیت آموزش را حتی از راه دور افزایش دهند. با طرح چهار پرسش زیر با تعدادی از معلمان و مدیران نمونه و موفق استان تهران که در مدارس تکه دهم پایتخت فعالیت دارند، به گفت‌وگو نشستیم و راهکارهای کنترل استرس دانش‌آموزان و پیشگیری از افت تحصیلی را در روزهای امتحان جویا شدیم.
۱ـ سال تحصیلی گذشته، با توجه به همه‌گیری، کار آموزش سخت‌تر بود. از چه روشی برای تدریس و مشاوره استفاده کردید که عنوان نمونه را کسب کردید؟
۲ـ در این شرایط، تدریس و آموزش‌های آنلاین چقدر اهمیت دارد و نوع ارتباطی که با دانش‌آموزان گرفته می‌شود، چطور می‌تواند مؤثرتر باشد؟
۳ـ با تجربیاتی که داشتید توصیه‌تان به همکاران و آموزش و پرورش چیست؟
۴ـ به ایام امتحانات رسیدیم. چه توصیه‌ای برای کاهش استرس دانش‌آموزان و پیشگیری از افت تحصیلی در ایام امتحانات دارید؟
- مدیر متوسطه اول دبیرستان دخترانه
برنامه‌ریزی و تقسیم کار منسجم مهم‌ترین عامل پیشرفت و موفقیت در هرکاری است. شروع سال تحصیلی جاری با اما و اگر زیادی همراه بود من جمله اینکه مدارس باز باشد یا کلاس‌ها با تعداد محدودی از دانش‌آموزان تشکیل شود. البته بیشتر تصمیمات هم گره‌خورده با ابلاغیه ستاد ملی کرونا بود.
«رقیه اوتادی» مدیر متوسطه اول دبیرستان دخترانه «جهان تربیت» در خیابان جیحون از آمادگی کادر آموزشی برای فعالیت حضوری و مجازی در روزهایی کرونایی می‌گوید: «از همان ابتدای سال تحصیلی، طبق روال هر سال، آمادگی برگزاری کلاس‌ها با توجه به وضعیت زرد و سفید را داشتیم. در واقع پیش از سال تحصیلی همه برنامه‌ریزی‌ها و تقسیم کار را با همکاران و مشارکت اولیای دانش‌آموزان در شورای مدرسه انجام دادیم و برنامه‌های آموزشی را مشخص و تدوین کردیم و موضوع را به همکاران و اولیا هم اطلاع دادیم. حتی در برنامه‌ریزی‌ها از آنها کمک می‌گرفتیم. این موضوع به انسجام آموزش و برقراری ارتباط و نظم در اجرای برنامه‌های آموزشی کمک فراوانی کرد.»
به گفته اوتادی، با تمام تفاوت‌ها، سعی کردیم حضور و غیاب دانش‌آموزان، درس‌های فوق برنامه و بسیاری از ساده‌ترین کارهای مدرسه به نحوی اجرا شود که دانش‌آموز دچار دلزدگی و خستگی از درس و مدرسه نشود و از طرفی، انگیزه‌های لازم برای حضور در کلاس‌های مجازی حفظ و احیا شود. همچنین طوری رفتار کردیم که دانش‌آموز متوجه شود باید حضور در مدرسه و کلاس‌های درس را با شکلی متفاوت نسبت به سنوات گذشته تجربه کند.
- برقراری ارتباط دوسویه
خانه‌نشینی، دنبال کردن برنامه‌ها از طریق فضای مجازی، به‌ویژه آموزش، به مرور زمان سردی و بی‌میلی و خمودگی را همراه دارد. این مدیر نمونه استان تهران برای زنده ماندن پویایی ذهن کنجکاو دانش‌آموز و رغبت حضور در کلاس‌های مجازی، به برقراری ارتباط دوسویه میان دانش‌آموزان و معلمان در طول سال تحصیلی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کلاس‌های مجازی، دانش‌آموز از حضور چهره‌به‌چهره و نزدیک معلم محروم است.
اما تلاش ما این بود تا این فاصله به نحوی دیگر جبران شود و دانش‌آموز با کادر مدرسه احساس صمیمیت کند و در واقع همچنان ارتباط دوسویه حفظ شود. به همین دلیل بیشتر آموزش‌ها به‌صورت پخش زنده بود. بچه‌ها در سؤالات و مباحث درسی شرکت می‌کردند و جلسه پرسش و پاسخ وجود داشت. این پرسش و پاسخ‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. دانش‌آموز در صورت نیاز می‌توانست با مدیر و معاون و معلم ارتباط مستقیم و بی‌واسطه داشته باشد. همین ارتباط را اولیای مدرسه هم با کادر آموزشی بر قرار می‌کردند. اگر دانش‌آموزی مشکل اقتصادی، خانوادگی و حتی نیاز به مشاوره داشت، این فرصت برای در میان گذاشتن مشکلات با کادر مدرسه فراهم بود.»
به گفته اوتادی، این ارتباطات به نحوی قوی و منسجم بود که با وجود اینکه بچه‌های پایه هفتم هیچ‌کدام از نزدیک با کادر مدرسه روبه‌رو نشدند، اما معاون آموزشی پایه هفتم تک‌تک آنها را به خوبی می‌شناسد و در طول سال تحصیلی با جدیت مسائل آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان این پایه را از راه دور پیگیر بود.
- اعتماد به نفس و انگیزه
سال گذشته برای نظام آموزشی سالی سخت و پرزحمت بود. مدیر، معلم، دانش‌آموز و اولیای دانش‌آموزان در خانه، هرکدام به نحوی با مسائل مختلف و پیچیده برای برقراری ارتباط در دنیای مجازی و حضور در کلاس درس دست و پنجه نرم می‌کرد. حالا رسیده‌ایم به فصل برداشت محصول تا ببینیم حاصل این زحمات چه نتیجه‌ای داشته است.
«رقیه اوتادی» در این‌باره می‌گوید: «موفقیت در هرکاری یک تیم همکار و منسجم را می‌طلبد. خوشبختانه سال گذشته لذت این همراهی را در میان همکاران که با جان و دل پای کار ایستادند، تجربه کردیم. اما موضوعی که باید بیشتر به آن توجه داشت، پیشگیری از افت تحصیلی دانش‌آموزان است. هر دانش‌آموزی یک ویژگی دارد و بعضی‌ها در یادگیری نیاز به تمرین و تکرار بیشتر دارند. قبل از هر چیز باید با توجه به حضور و مشارکت دانش‌آموز در برنامه درسی به او انگیزه تکرار و تمرین بیشتر را داد.»
اوتادی معتقد است بخش عمده کار باید در طول سال تحصیلی با تکرار و تمرین و کلاس‌های رفع اشکال اجرا شود تا وقتی که دانش‌آموز به پایان سال و زمان امتحانات می‌رسد، هیچ نگرانی بابت درس‌های نخوانده نداشته باشد. البته بخش بعدی را هم باید اولیا در خانه مدیریت کنند تا با فراهم کردن فضایی آرام و به دور از استرس روزهای امتحان سپری شود.
- مدیر دبستان پسرانه عمار
شیوع بیماری کرونا تحول بزرگی در فضای آموزشی ایجاد کرد. هر چند روزهای اول وجود اخبار ضد و نقیض درباره تعطیلی مدارس باعث شده بود بسیاری از مدیران مدارس مستاصل بمانند که برای پیشگیری از قطع زنجیره آموزش، به‌ویژه در مقطع ابتدایی، چه روشی را پیش بگیرند!؟ «محمدعلی کارخانه محمودی»،
مدیر دبستان پسرانه عمار و از دیگر مدیران نمونه استانی پازل دهم پایتخت، از طریق واتس‌اپ زنجیره آموزش‌های مدرسه را حفظ کرد. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «بیماری کرونا که از راه رسید، سیستم آموزشی در سر در گمی عجیبی قرار گرفت. بسیاری از مدیران تصمیم به تعطیلی مدارس گرفتند، اما مدرسه ما تعطیل نشد و همه برنامه‌ها و کارهای کلاسی را با همراهی اولیای خانه و مدرسه به فضای مجازی منتقل کردیم و کار کلاس‌ها را تا راه‌اندازی سامانه شاد و نرم‌افزار روبیکا ادامه دادیم.»
به گفته این مدیر، با این روش فرصت تکرار و تمرین بیشتری هم برای دانش‌آموزان فراهم شد. حتی با دوستان خارج از کشور هم درباره نحوه تدریس در مدارس تبادل اطلاعات داشتیم. آنها از سامانه شاد و تدریس در آن خیلی خوششان آمده بود و می‌گفتند کار در این فضا بی‌نظیر است.
- «معصومه تختی»، مشاور دبیرستان متوسطه دور دوم/مشکل حذف ارتباط چهره‌به‌چهره با دانش‌آموز
معمولاً هر تغییری یکسری تبعات مثبت و منفی هم در پی دارد. اما بهره‌برداری بهینه و تبدیل کردن تبعات منفی به فرصت، نیازمند درایت و هوشمندی است. «معصومه تختی»، مشاور دبیرستان متوسطه دور دوم شاهد با نام «حضرت معصومه(س)»، در خیابان دامپزشکی، از معلمان موفق و نمونه استان تهران است که با اشاره به تلاش همه‌جانبه کادر آموزشی در سال تحصیلی رو به پایان، می‌گوید: «اگر عنوان نمونه بودن شامل حال بنده شد از لطف دوستان و همکاران بود. در واقع، من گزیده‌ای از تلاش‌های یک‌ساله بی‌دریغ همکارانم هستم. شاهد این بودم که از همان ابتدای سال همکاران با چه تلاشی دلسوزانه‌ای برای ارتقای دانش دانش‌آموزان در تلاش بودند. همه همکاران ما در جایگاه خود به نحوی نمونه هستند.
شرایط‌کاری سختی را تجربه کردیم. سیستم آموزشی در شرایط عادی و حضور دانش‌آموزان سر کلاس درس و مدرسه مشکلاتی را داشت که با شیوع «کوویدـ ۱۹» و جایگزین شدن روش آموزشی غیرحضوری در شرایطی که زیرساخت‌های چندان مساعدی هم نداریم، کار آسانی نبود.»
تختی مهم‌ترین نیاز در این تغییرات را دسترسی به شبکه اینترنتی پرحجم و قوی عنوان می‌کند و ادامه می‌هد: «برای ارائه یک کار بی‌عیب و نقص در فضای مجازی باید پهنای باند اینترنت پاسخگوی تعداد متقاضیان باشد. با مجازی شدن آموزش‌های مدرسه، بار سنگینی بر دوش مخابرات افتاد. متأسفانه اوضاع آنتن‌دهی هم در محله‌ها متفاوت بود و ارسال فیلم‌های آموزشی، دانلود و دسترسی دانش‌آموزان به فیلم مورد نظر هم کار را چند برابر می‌کرد. امکان اینکه همه با هم در زمانی مشخص توانسته باشند، فیلم را دیده باشند و پاسخگوی سؤالات معلم‌ها باشند، با اما و اگر روبه‌رو بود.»
- تعامل معلم و شاگرد
یکی از مؤلفه‌های اثربخش در افزایش گیرایی آموزش و کار یک معلم، ارتباط چهره‌به‌چهره با دانش‌آموز است. این ارتباط حتی در شکل‌گیری شخصیت دانش‌آموز، در پیشرفت او و حتی در انتخاب دانشگاهی‌اش نقش مؤثر دارد.
تختی با بیان این مطلب از راهکار ارتباطی‌اش با دانش‌آموزان می‌گوید: «سال‌ها سابقه تدریس در دانشگاه دارم و در حال حاضر عضو تخصصی مشاوران آموزش و پرورش منطقه هستم. اما پس از سال‌ها، در آخرین سال خدمتم، فرصتی پیش آمد تا در دبیرستان دوره اول متوسطه «زهرا مردانی ۱۹» درس تفکر و سبک زندگی را هم تدریس کنم. این فرصت و تعامل با دانش‌آموزان را برای خودم توفیق ارزشمندی می‌دانم که نصیبم شد. من برای ارتباط با دانش‌آموزان سعی کردم از هر فرصتی استفاده کنم.
حتی در این روزهای کرونایی که از نعمت دیدار دانش‌آموزان محروم شدیم، باز هم هرجا لازم باشد چه حضوری در مرکز مشاوره آموزش و پرورش منطقه، مدرسه و چه به‌صورت مجازی سعی می‌کنم تعامل و ارتباطم با دانش‌آموزان حفظ شود.»
- غلبه بر بلاتکلیفی پایان سال
متأسفانه بیماری کرونا و خانه‌نشینی و محدودیت‌ها باعث شد از پویایی و شور و نشاط دانش‌آموزان در فضاهای آموزشی کاسته شود. همین موضوع باعث بلاتکلیفی و سر در گمی در رفتار آنها شده و در بعضی از آنها به استرس و اضطراب به‌ویژه برای امتحانات پایان سال منجر شده است. تختی برای غلبه بر بلاتکلیفی توصیه می‌کند: «با خانه‌نشینی و دور شدن از مدرسه، فعالیت اجتماعی بسیاری از دانش‌آموزان کاهش پیدا کرده است و به تبع از فضای رقابتی درس و انجام بسیاری از کارهای لذت‌بخش و تبادل اطلاعات مستقیم هم دور شدند.
همین عوامل برای آنها حس سر در گمی و نگرانی همراه دارد. بهترین روش برای محک زدن دانسته‌ها و اطلاعات آنها، دعوت به آرامش است و اینکه دانش‌آموزان بدانند که معلم‌ها قرار است کیفیت دانسته‌های آنها را ارزیابی کنند و قرار نیست مچ آنها را بگیرند. به این‌ترتیب دانش‌آموزان می‌توانند با آرامش به مطالعه و مرور درس‌ها و موارد امتحانی بپردازند. این روندی است که دانش‌آموز باید با کمک اولیای مدرسه و خانه برای غلبه بر سردرگمی امتحانات پایان سال تجربه کند.»
- معاون آموزشی دبیرستان متوسطه اول/دانش‌آموز نیاز به انگیزه دارد
بعضی از معلم‌ها با کلام و بعضی با رفتار سعی می‌کنند تا هر آنچه را دانش‌آموز از تعلیم و تربیت نیاز دارد آموزش دهند. «ناهید خرم روز»، معاون آموزشی دبیرستان متوسطه اول زهرا مردانی ۱۹، از دیگر معلم‌های نمونه استانی تکه دهم پایتخت است که انتقال حس مسئولیت‌پذیری و پای کار بودن به دانش‌آموزان از سوی او باعث انتخابش شد.
او می‌گوید: «ترجیح می‌دهم همیشه مسئولیت کارهایی را که می‌توانم انجام دهم، خودم برعهده بگیرم. برای مثال، ما در مدرسه نیروی خدماتی داریم، اما من اتاقم را خودم نظافت می‌کنم. برای جابه‌جایی نیمکت‌ها سعی می‌کنم به نیروهای خدماتی مدرسه کمک کنم. در واقع برای من فرقی ندارد که چه پست و سمتی در مدرسه دارم؛ معاون یا مسئول آبدارخانه. برای من مهم مسئولیت‌پذیری و رعایت انصاف در رفتار با همکاران و دانش‌آموزان است. علاقه‌مندم بچه‌ها مسئولیت‌پذیری را قبل از هرکاری یاد بگیرند و بدانند که در هر جایگاه و پست و مقامی که قرار می‌گیرند، باید پای کار باشند و از مسئولیت شانه خالی نکنند.»
- مشکلات آموزش غیرحضوری
با تغییر سبک آموزش حضوری به آنلاین تغییرات زیادی در نحوه ارتباط دانش‌آموزان با معلم ایجاد شد. در آموزش غیرحضوری، نگاه، نوع بیان و بسیاری از عناصر دخیل در یادگیری حذف شد و این موضوع کار معلمان را برای تدریس و آموزش چند برابر کرد. این معاون آموزشی با بیان این مطلب می‌گوید: «جایگزینی سیستم آموزش آنلاین به‌ویژه در مقطع متوسطه اول که دوران اوج بلوغ و نوجوانی است، برای هوش هیجانی دانش‌آموزان مشکلاتی را ایجاد کرد.
یکی از این مشکلات مربوط به اختلال‌های مکرر در دسترسی دانش‌آموزان به اینترنت بود. برای مثال، سرعت اینترنت دانش‌آموزی که ساکن خیابان قصرالدشت بود با دانش‌آموزی که ساکن خیابان خوش بود یکی نبود. یا دانش‌آموزی داشتیم که پدرش راننده اسنپ بود و باید تلفن همراه را با خودش می‌برد و این مسائل فشار مضاعفی بر روحیه دانش‌آموزان این محدوده سنی وارد می‌کرد. اما با همه این سختی‌ها سعی کردیم فضای آموزشی در مدرسه به نحوی باشد که فرصت آموزشی برابر برای همه فراهم شود.»
- توجه به خروجی آموزش‌ها
اهمیت نمره دادن و سنجش فراگیری درس‌ها با نمره دادن هم یکی از موارد مهم و استرس‌زا برای دانش‌آموزان به‌ویژه در مقطع متوسطه اول است که از فضای دبستان به مرحله جدیدی قدم می‌گذارند. خرم‌روز با اشاره به این موضوع بر اهمیت کیفیت یادگیری و خروجی آموزش تأکید دارد و می‌گوید: «باید در سیستم آموزشی به کیفیت کار توجه داشت، نه کمیت؛ موضوعی که من همیشه به معلم‌ها و همکاران می‌گویم، چراکه دانش‌آموز نیاز به ایجاد انگیزه دارد تا میل به مطالعه و درس پیدا کنند. اگر دانش‌آموز بداند برای معلم خروجی کار و آموخته‌های علمی مهم است، با آرامش و اشتیاق بیشتری برای درس خواندن وقت می‌گذارد.»
